Louis Althusser "İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları"

Yapısalcı Marksist düşünür Louis Althusser'in İthaki Yayınları'nın kuram serisinden çıkan kitabı İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları (yazanın kalanında kitaptan sadece kitabın kapağında da öne çıkan şekilde, İdeoloji olarak bahsedeceğim), egemen ideolojinin kendisini pekiştirdiği, aslında yeniden üretim için yeniden üretecek "üretim" de dahil tüm üretim işlevinin nasıl işlediği üzerine kurulu.

Althusser'in Marksizm'e olan yakınlığı sebebiyle ideolojiyi bir sınıf mücadelesi sonunda ortaya çıkmış bir olgu olarak kabul edişi ve bu sınıf mücadelsinin ideolojinin yeniden üretimi ve varlığı için asıl önemli unsur olarak görmesi, en baştan yazarın metinde belirttiği bir durum. İdeolojinin içkin sorunlarının çözümsüzlüğünün sınıf çatışmalarını artırması ve sonucunda ideolojinin sürekli yeniden üretilme gücüne sahip oluşuyla detaylandırdığı ideoloji kavramını Althusser, devletin ideolojik aygıtlarının sınıf mücadelesi ve ideoloji ilişkisi içinde yerini hem konu hem de bu mücadelenin verildiği alan olarak belirtiyor.

Farklı yönetim biçimleri içinde, monarşide yasalar, burjuvazide ise parlamento olarak karşımıza çıkan devletin siyasal ideolojik aygıtlarının sürekli biçimde egemen ideoloji için yaratılması ve kullanılmasını vurguluyor Althusser.

Üretimin bir yandan da kendisinin yeniden üretimini gerektirdiği üretim ilişkileri içerisinde, üretim için her şeyin üretiminin önemi/ihtiyacı ön plana çıkıyor. Zira bir fabrikanın üretim için (yabancılaşmış) emek gücüne ihtiyacı olduğu gibi, hammadde ya da makine ihtiyacı da vardır. Bunlar da, aynı örnek üzerindne gidersek işgücü, yani insan gerektirir. Yani işçi, emek ve işgücü olan işçinin kendisini üretmesi, yani üremesi gerekir. Ya da makine; bir başka fabrikanın da yine aynı şekilde insan emeği kullanarak ilk başta bahsettiğim fabrika için gereken makineleri üretmesi gerekir. Böyle böyle düşününce, üretim için her şeyin üretiminin zorunluluğu daha net oluyor diye düşünüyorum. Tabi bunu en basitinden ve ilk akla gelen şekilde fabrika üzerinden verdim. Sonuçta sorunun metaforik anlatımında "fabrika" mühim =)

Emek gücünün yeniden üretimi ve üretim için okullar ve aileyi önemle vurgulayan Althusser, karşıt olduğu bu üretim ilişkileri içinde devletin ideolojisinin üretimin devamlılığını hangi araçlarla sağladığını açıklıyor. Okullarda emek gücünün yeniden üretimi klapsamında meslek, beceri kazandırılırken bir yandan da işbölümü (ki Marx işbölümünün bilinen ve kapitalist düzen içindeki şekline karşıdır) ve itaat  - emir verme gibi unsurlar da öğrencilerin aklına yerleştiriliyor.
Bu noktada Marksist teorideki devlet kavramını da ayrı bir bölümde inceleyen Althussser, devletin ideolojik aygıtları ve baskıcı devlet aygıtlarının aynı şey olmadığını belirtiyor. Althusser'e göre devlet aygıtı (ve Marksist teoride de aynı şekilde ele alınıyor) hükümet, idare, ordu, polis, mahkemeler, hapishaneler vs.'yi kapsarken devletin ideolojik aygıtları ise dini kurumlar, okul, aile, hukuk, siyaset, sendika, haberleşme ve kültür gibi unsurları kapsıyor. Bunlara bakınca ilk akla gelen Marksist teoridekiş alt yapı - üst yapı kavramları. Bu nedenle Althusser metnin devamında ayrı bir bölümde teorideki bu topik ayrışmaya da değiniyor. Her iki farklı aygıt tanımının kendi içindeki işleyişi ve devlet müdahalesine ne kadar ve nasıl açık oluşu - açık olmayışı da yazarın detaylı biçimde, açıklayıcı şekilde anlattığı satırlarla irdeleniyor.

Althusser aynı zamanda ideolojinin de ne olduğuna, Marx'tan önce nasıl ele alındığı ve Marksist teori ile örtüştüğü noktların neler olduğuna da değiniyor. Uzun açıklamalar ve örneklerle pekiştirdiği anlatımında ideoloji kavramı hakkında Althusser'in yorumlarını da görmek mümkün.

Hayatı trajik bir sona sahip olan Althusser'in yapısalcı - Marksist kuramı şiddetli eleştiriler almış, hatta "çürütülmüş" olarak bile görülebilen bir bakış açısı. Buna rağmen İdeoloji, bence Marksist kuram ile ilgilenen, medya ya da iletişim alanında çalışan ya da kısaca -yine- toplumbilim - siyaset - sosyoloji konularında okuma yapmak isteyenler için önemli bir kaynak.